Empathie à la Carte
Het is begin augustus en ineens circuleert het volgende, al wat oudere, Vlaamse artikel in sociaal mediaal onderwijsland: “In Denemarken volgen kinderen op school verplicht het vak empathie en wij willen dat ook.” Een titel die prikkelt …. irritant prikkelt. Ik vraag me dan meteen af: Wie? Wij?
Op Nederlandse pagina’s dus ineens een item. Vaak is zo’n artikel de waan van de dag. Helaas lopen we in onderwijsland daar graag achteraan.
Ik zal aan de hand van enkele citaten het geheel tegen het licht houden.
“In Denemarken volgen kinderen op school verplicht het vak ‘empathie’ en wij willen dat ook.”
Empathie als verplicht vak. Bijna een contradictie. Kinderen verplicht empathisch leren zijn. Bij vakken denk ik trouwens aan rekenen, spelling of aardrijkskunde. Empathie als vak heeft voor mij iets onwenselijks. Empathie verplicht opgelegd. Ik denk dat we die kant niet op moeten gaan. Uit het volgende zal blijken dat we uiteraard wel met empathie bezig zijn. En niet zo’n beetje ook.
“Eens per week proberen de kinderen vanuit de schoolbanken hun point of view bij te schaven door de situatie eens vanuit een andere hoek te bekijken.”
Natuurlijk doen we dat allemaal al. De hele week. Dag in, dag uit.
Kinderen leren dit het best van situaties en niet van plaatjes. Als er een conflict is in de klas gaan we aan de slag met de oorzaak, preventie en andere zaken. Maar ook empathie komt aan bod. Wat voelt de ander? Hoe komt dat? Hoe kun je de ander helpen?
Als kinderen in de kring vertellen over hun overleden oma hebben wij als leerkracht een voorbeeldrol. We praten er samen over, we leven in, ze zien hoe we met hun ouders praten, we vragen hoe het kind zich voelt en we gaan in op dat gevoel. Het kind voelt zich gesteund en de andere kinderen weten dat ze veilig zijn als hen hetzelfde overkomt. Daar kan geen emotiekaartje tegenop.
Maar ook met voorlezen besteed ik er aandacht aan. Ik vraag hoe Matilda zich voelt als haar ouders niks met haar te maken willen hebben, ik vraag waarom Stach doet wat hij doet en ik wil weten hoe Michiel zich voelt als zijn geliefde oom Ben een verrader blijkt te zijn.
Ook laat ik mijn eigen emoties zien en verwoord ze dan. Toen mijn vader was overleden heb ik het gewoon met de klas gedeeld. Ik vertelde dat ik verdrietig was en hielp ze ook weer daarmee om te gaan. Zo zien ze dat emoties niet "gek" zijn en leren ze deze herkennen.
Ook laat ik mijn eigen emoties zien en verwoord ze dan. Toen mijn vader was overleden heb ik het gewoon met de klas gedeeld. Ik vertelde dat ik verdrietig was en hielp ze ook weer daarmee om te gaan. Zo zien ze dat emoties niet "gek" zijn en leren ze deze herkennen.
Het gaat de hele dag door. Meer dan we soms zelf denken.
“Om deze vaardigheden te trainen, oefenen de kinderen op afbeeldingen van verschillende emoties die ze dan moeten benoemen: verdriet, frustraties, geluk, ... telkens moeten ze de emotie herkennen en onderbouwen in hun eigen woorden. De kinderen leren te vertellen wat de andere voelt en dat zonder het te beoordelen.”
Empathie a la Carte. Neem het in dit geval maar letterlijk. De kinderen krijgen afbeeldingen te zien en moeten de emoties herkennen. Kan het zinlozer? Ze moeten vertellen wat de ander voelt en dat zonder oordeel. Dat eerste is natuurlijk al bijna onmogelijk van een plaatje maar dat laatste is natuurlijk al helemaal vreemd. Als ik zeg dat iemand vrolijk is kan ik dat niet zonder een oordeel te vellen. De constatering is al een oordeel op zich maar in mijn hoofd speelt zich ook nog meer af. Vrolijk is voor mij automatisch: blij, leuk, spel, muziek, mijn jeugd en wat niet meer. Waarom wordt er altijd zo panisch gedaan over oordelen vellen?
“Trouwens, heel het schoolsysteem in Denemarken is afgestemd op dit principe. Zo krijgen kinderen jonger dan 13 jaar nooit punten toebedeeld die ze vervolgens kunnen gaan vergelijken met hun klasgenoten.”
Dat is natuurlijk weer leuk bedacht. Maar de praktijk is, zoals vaak, weerbarstig. Geen punten geven betekent echt niet dat kinderen niet weten wie beter is. Het betekent echt niet dat kinderen niet vergelijken.
Ook hier weer die paniekerige reactie bij beoordelingen. Soms is het zelfs beter. Ik heb leerlingen gehad die hun cijfer mee vonden vallen en dat net nodig hadden. Ook heb ik zelf weleens een dikke onvoldoende gehaald. Een schrikmoment en voor mij reden om er extra mijn schouders onder te zetten.
Bij een goed en positief groepsklimaat moet beoordelen, evalueren en dat samen delen gewoon mogelijk zijn. En daar is constante empathie voor nodig.
“'t Is nu misschien omdat ik dit schrijf op een verkiezingszondag en hé-le-maal niet uitkijk naar de verschrikkelijke politieke debatten die we waarschijnlijk de volgende 20 maanden zullen tegenkomen waarin kibbelende, niet-empathische partijleiders luid roepend zichzelf op de borst slaan... Dus oh yo, hoe hard hebben we deze empathische skills nodig in Belgie? Die Deense kinderen worden straks volwassen mensen die effectief naar elkaar kunnen luisteren, en vervolgens constructieve oplossingen kunnen bedenken samen! Wake up, Belgium!”
Ik ga even niet in op de populairderige, infantiele toon waarop ik toegesproken word.
Er komt ineens een rare aap uit de mouw. Met een uurtje per week een kaartje lezen zijn de kinderen er klaar voor om betere, empathische partijleiders te worden die eindelijk eens constructief aan de slag gaan.
Wat mij op de verschillende Facebookpagina’s opviel is het feit dat dit bericht massaal enthousiast omarmd wordt.
“Fantastisch idee” , “Moet hier morgen ingevoerd worden” , “Dit hebben we nodig” enz.
Werkdruk verdwijnt ineens als sneeuw voor de zon want we kunnen er een zinloos vak bij krijgen. Ik geef in het bovenstaande aan waarom het zinloos is. Laat me nog eens benadrukken dat je empathie niet onderwijst. Empathie is geen vak. Empathie leef je voor als model, laat je zien aan de hand van dagelijkse zaken in de klas en dat doe je als empathisch mens als het goed is de hele dag. Zonder emotiekaartjes en andere onzin. Deze manier is effectiever en nog eens werkdrukverlagend ook (want geen extra uren vrij maken).
Ik heb weleens het idee dat woorden als empathie bij ons een weke plek raken. We willen zo graag deugen en desnoods de rol van de ouders overnemen. Want uiteraard zijn ouders de eersten die met deze materie aan de slag moeten. Niet alles deugt uit Scandinavië. `
Bovenal …..
Zo lang wij nog steeds bijna 20% van alle leerlingen slecht lezend afleveren hebben we echt belangrijker zaken te doen. Waarbij ik herhaal dat empathie niet onbelangrijk is maar de hele week in je zijn en lesgeven is geïntegreerd.
Maar ook deze 20% verdient gelijke kansen en die hebben ze niet als ze slecht lezend van een plaatje kunnen aflezen of iemand blij is. Kom nou. Wij kunnen wel beter.
Bertus Meijer / Onderwijsenzo
Augustus 2019
Literatuur:
Geen opmerkingen:
Een reactie posten